Γίνεται πολύς λόγος (και καλά κάνει) για την δυτικόφερτη τάση εκκαθάρισης της λογοτεχνίας από παρωχημένες νοοτροπίες του παρελθόντος που έχουν αποτυπωθεί σε κείμενα περισσότερο ή λιγότερο κλασικά - μια τάση που, κατά τη γνώμη τη δική μου και πολλών άλλων, θα ήταν πολύ επικίνδυνη αν δεν ήταν τόσο γελοία - ωστόσο κανείς δε φαίνεται να θορυβείται ή τουλάχιστον να ευαισθητοποιείται από μία άλλη τάση που υφίσταται για πολλά περισσότερα χρόνια και καλά κρατεί, και ίσως είναι πολύ πιο ύπουλη και επικίνδυνη από την woke κουλτούρα που έχει γαντζωθεί στην τέχνη σαν χαμοδράκι και πασχίζει (μάταια, απ' ό,τι φαίνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό) να την καπελώσει. Αναφέρομαι στις περιβόητες διασκευές για παιδιά έργων κλασικής λογοτεχνίας, οι οποίες εκδίδονται εδώ και δεκαετίες, τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό, και υποτίθεται ότι έχουν σαν στόχο να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με τα έργα αυτά σε μικρή ηλικία ώστε να μάθουν (πάλι υποτίθεται) να αγαπούν το βιβλίο. Να διευκρινίσω ότι δεν αναφέρομαι στις διασκευές που γίνονται για εκπαιδευτική χρήση, γιατί τόσο η προσέγγιση όσο και ο ρόλος τους λειτουργούν τελείως διαφορετικά, ούτε και σε κείμενα τα οποία απλώς αντλούν έμπνευση από τη δεξαμενή της κλασικής λογοτεχνίας και χρησιμοποιούν στοιχεία και χαρακτήρες της σαν σημεία αναφοράς, αλλά αποκλειστικά στις διασκευές κλασικών, συγκεκριμένα, έργων τα οποία, στην αυθεντική τους μορφή, απευθύνονται σε ενήλικους αναγνώστες αλλά λογοκρίνονται και υπεραπλουστεύονται στοχεύοντας σε ένα πολύ μικρότερο ηλικιακά κοινό.
Έχοντας υπάρξει παιδί που μεγάλωσε κυριολεκτικά μέσα στα βιβλία, και με το ουσιαστικό ενδιαφέρον μου γι' αυτά ωστόσο να αναπτύσσεται μετά το πέρας της παιδικής ηλικίας, μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι το να προσφέρεις σε ένα παιδί κάτι που, σύμφωνα με την γνώμη κάποιου ενήλικα, πλησιάζει τη δική του αντίληψη για τον κόσμο, όχι απλά δεν φτάνει για να το κάνεις να ενδιαφερθεί για το βιβλίο, αλλά μπορεί ακόμα να λειτουργήσει και αποτρεπτικά. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα, και στο κάτω κάτω της γραφής έχει να κάνει και με το περιβάλλον, τον τρόπο προσέγγισης, και άλλους παράγοντες που δεν είναι της παρούσης. Το ζήτημα εδώ είναι οι επεμβάσεις που δέχεται το εκάστοτε έργο για να μπορέσει, υποτίθεται, να γίνει προσιτό στο μικρό ηλικιακά κοινό, κάτι που αναπόφευκτα κατακρεουργεί το πρωτότυπο, όχι μόνο λόγω του ότι αφαιρούνται από τα κείμενα ολόκληρα κομμάτια που δυνητικά θεωρούνται - και μπορεί και να είναι - ακατάλληλα για παιδιά, αλλά και του ότι καταστρέφεται και η γλώσσα των αρχικών δημιουργών ούτως ώστε - και καλά - να απλουστευτεί για να γίνει κατανοητή από τα παιδιά. Όμως ο Ζητιάνος και οι Μεγάλες Προσδοκίες, για παράδειγμα, δεν γράφτηκαν για παιδιά. Αν αφαιρέσεις από τον Καρκαβίτσα την ιδιάζουσα γλώσσα του και από τον Ντίκενς τις εκτενείς περιγραφές και τους ευφυείς σχολιασμούς της κοινωνίας της εποχής του, παύουμε πια να μιλάμε για τα ίδια έργα. Δεν σχολιάζω καν το ότι η οποιαδήποτε παρέμβαση σε τέτοια εμβληματικά κείμενα αποτελεί κατάφωρη ιεροσυλία και προσβολή προς τους δημιουργούς τη στιγμή που δεν ζουν για να υπερασπιστούν τα έργα τους.
Πριν από αρκετά χρόνια, εργαζόμουν ως μεταφράστρια και για ένα μεγάλο διάστημα συνεργαζόμουν με συγκεκριμένο εκδοτικό οίκο ο οποίος μου ανέθετε ανά διαστήματα τη μετάφραση σειρών ολόκληρων από ολιγοσέλιδα βιβλία τα οποία ήταν διασκευές κλασικών παραμυθιών για πολύ μικρά παιδιά. Οι διασκευές αυτές ήταν ουσιαστικά λεζάντες, στις οποίες η ας την πούμε αφήγηση παρέθετε την ιστορία του εκάστοτε παραμυθιού πιο επιγραμματικά και από τις οδηγίες χρήσης των ανελκυστήρων. Αντιλαμβάνομαι την "ανάγκη" να λειτουργήσει αυτό το απελπιστικά απλουστευμένο κείμενο σαν ένα πρώτο βήμα εξοικείωσης των πολύ μικρών παιδιών με τα παραμύθια ειδικότερα αλλά και με το βιβλίο γενικότερα, ωστόσο δε μπορώ να μην αναρωτηθώ κατά πόσο είναι τελικά σκόπιμο να εκθέτουμε τόσο μικρά παιδιά σε αποστειρωμένα κείμενα τα οποία δεν έχουν την παραμικρή λογοτεχνική αξία. Ήταν ουσιαστικά σαν να έβαζες κάποιον να σου αφηγηθεί με δυο λόγια την υπόθεση του παραμυθιού. Ξέρω βέβαια άτομα που η γλαφυρότητα με την οποία μπορούν να αφηγηθούν την υπόθεση μιας ταινίας θα έκανε τους συγγραφείς των εν λόγω διασκευών να πάνε να κρυφτούν κλαίγοντας στην πιο σκοτεινή γωνία. Γιατί τελικά ένα κείμενο τόσο απογυμνωμένο από τα βασικά του συστατικά χάνει όλη του την αυθεντικότητα και αμφιβάλλω αν εν τέλει αυτές οι διασκευές μπορούσαν να θεωρηθούν πιστές, πέρα από τους κοινούς τίτλους που έφεραν. Ακόμα και οι εξωφρενικοί (με την καλή έννοια) Grimm του Τέρι Γκίλιαμ ήταν πιο κοντά στο πνεύμα των παραμυθιών που χρησιμοποίησε σαν βάση ο σκηνοθέτης για να στήσει το θαυμάσιο, σκοτεινό και γοτθικό υπερθέαμά του. Θυμάμαι όταν ήμουν μικρή, είχε έρθει στα χέρια μου ένα υπέροχο βιβλίο με μεταφράσεις / αποδόσεις κλασικών παραμυθιών από την αείμνηστη Γεωργία Δεληγιάννη - Αναστασιάδη. Η συγγραφέας είχε επέμβει πολύ διακριτικά στις ιστορίες, διατηρώντας ωστόσο όλα εκείνα τα στοιχεία που συνέθεταν τα παραμύθια και ήταν απαραίτητα για να αποδοθεί το κλίμα, η ατμόσφαιρα αλλά και τα εκάστοτε μηνύματα που διέτρεχαν τις αφηγήσεις. Αν και το βιβλίο απευθυνόταν σε πολύ μικρές ηλικίες, τα κείμενα ήταν σχεδόν αυτούσια, αλογόκριτα, με όλες εκείνες τις λεπτομέρειες που τους έδιναν τη μοναδική τους λογοτεχνική αξία. Μιλάμε βέβαια για δεκαετίες πριν, όταν προφανώς ακόμα τα παιδιά - αναγνώστες αντιμετωπίζονταν σαν ένα κοινό αξιολογήσιμο και υπολογίσιμο, και όχι σαν μια δεξαμενή κέρδους.
Θα παραθέσω ένα πολύ σύντομο storytime στο οποίο πρωταγωνιστεί μεν ενήλικας αναγνώστης, καταδεικνύει ωστόσο το πόσο μπορούν αυτού του είδους οι διασκευές να διαστρεβλώσουν την αντίληψη της μερίδας εκείνης του αναγνωστικού κοινού που δεν είναι αρκετά εξοικειωμένη με την ουσία της λογοτεχνίας, και στην οποία μερίδα ανήκουν και τα παιδιά λόγω έλλειψης σχετικής εμπεiρίας. Σε βιβλιοφιλική ομάδα δημοφιλούς κοινωνικού δικτύου, δεινή βιβλιοφάγος (κατά δήλωσή της) αναρτά φωτογραφία του τελευταίου της αποκτήματος το οποίο ωστόσο ήρθε στα χέρια της τυχαία, αφού εκείνη δεν γνώριζε μέχρι εκείνη τη στιγμή την ύπαρξή του. Επρόκειτο για πασίγνωστο μυθιστόρημα νεανικής (και όχι μόνο) λογοτεχνίας, το οποίο έχει μεγαλώσει γενιές και γενιές και κατατάσσεται στα κλασικά έργα παγκοσμίως. Να σημειώσω εδώ, εντελώς εγκυκλοπαιδικά, ότι αν και σίγουρα κανείς δεν γεννήθηκε ξέροντας, θεωρώ ότι είναι αστείο να θεωρείς τον εαυτό σου βιβλιόφιλο και να μην ξέρεις, έστω και σαν τίτλο, το βιβλίο αυτό. Από το σχήμα, το εξώφυλλο και τον όγκο του βιβλίου της φωτογραφίας ήταν προφανές ότι η συγκεκριμένη έκδοση ήταν διασκευασμένη εκδοχή του πρωτότυπου έργου, κάτι που επεσήμαναν πολλοί από τους χρήστες της βιβλιοφιλικής ομάδας παροτρύνοντας την βιβλιοφάγο κυρία να αναζητήσει ίσως το αυθεντικό κείμενο. Η απάντησή της ήταν ότι "όχι, μάλλον δεν είναι διασκευή γιατί στην τελευταία σελίδα γράφει ΤΕΛΟΣ". Τα σχόλια, νομίζω, είναι περιττά.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, καλό είναι να αφήνονται τα παιδιά ελεύθερα να αναζητήσουν το ο,τιδήποτε με την ησυχία τους, και δεν είναι ανάγκη να τα βάζουμε να διαβάζουν από τα πέντε ή τα οχτώ βιβλία κατακρεουργημένα και λογοκριμένα τα οποία προφανώς δεν προορίζονταν για τέτοιες ηλικίες όταν γράφτηκαν. Υπάρχουν άπειρα και εξαιρετικά βιβλία για παιδιά, και ελληνικά αλλά και μεταφρασμένα, με τα οποία μπορούν πολύ πιο άνετα και πολύ πιο φυσικά να εξοικειωθούν με τη λογοτεχνία οι μικροί μας φίλοι. Άλλωστε με το ξεκίνημα της εφηβείας, τα παιδιά είναι σε θέση να διαβάσουν λογοτεχνία για ενήλικες και να έχουν τη χαρά να έρθουν σε επαφή με τα αυθεντικά κείμενα, με τα οποία θα μπορούν να απολαύσουν τη γλώσσα και το ύφος των κλασικών συγγραφέων χωρίς μεσάζοντες πριν την ώρα τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου